عصر کنونی، عصر اطلاعات هست، عصری که هیچ ملت، سازمان یا شخصی نیست که از فناوری اطلاعات، اطلاعات و تکنولوژی‌های آن مرتفع نگردد. امروزه اطلاعات به عنوان یک اهرم قدرت مد نظر بوده و بر بیشتر حیطه‌های سیاست‌گذاری تاثیر دارد. در این بین نظام سلامت جایگاه ویژه خود را دارد. در این بین رشته HIT از اهمیت بالایی برخوردار است.

بیماری‌های مزمن، مشکلات اجتماعی، پیچیدگی روابط و تنوع خدمات، بخش‌ها و متخصصین برای بهبود سلامت افراد جامعه تلاش دارند. لذا اطلاعات در این بین مهمترین نقش را در سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و پیشرفت سلامت جامعه دارد.  همراستا با سایر تخصص‌ها و متخصصین حوزه سلامت، مدیریت اطلاعات و آمار حوزه سلامت توسط دانش‌آموختگان تربیت شده در رشته‌های فناوری اطلاعات سلامت، مدیریت اطلاعات سلامت، انفورماتیک پزشکی نقش کاملی در مهیا کردن بستری دارد که بتواند به سایر متخصیین در ارائه خدمات بهتر و همچنین فراهم کردن اطلاعات درست و دقیق برای مدیران، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران دارد.

در این بین با توجه به پایه‌گذاری رشته HIT، مدیریت اطلاعات سلامت و انفورماتیک پزشکی در سال‌های اخیر در کشور و در دانشگاه علوم پزشکی حیطه‌های تخصصی، توانمندی‌های علمی و نقش‌آفرینی در پست‌های اجرایی در محیط‌های آموزشی، پژوهشی و درمانی را یادآوری می‌نماییم تا با اطلاع مدیران و مسئولان محترم در سطوح بالا بتوان از دانش تخصصی، قابلیت‌ها و توانایی این دانش‌آموختگان در بهبود هر چه بیشتر و بهتر نظام سلامت استفاده گردد.

یاداوری می‌نمایم همانطور که شاهد هستیم در نظام سلامت دانشگاه به دلیل ناشناخته بودن این تخصص و قابلیت‌های دانش‌آموختگان آن، حوزه‌های تخصصی که این افراد می‌توانند نقش داشته باشند به افراد با تخصص نامرتبط واگذار شده است.

در ذیل به حیطه‌های اجرایی که این دانش‌آموخته‌ها توانایی و قابلیت دارند و موارد آموزشی تخصصی را فراگرفته‌اند اشاره می‌نماییم.

برای آشنایی بیشتر با این رشته، ویدیوهای معرفی رشته HIT را مشاهده فرمایید.

ثبت بیماری‌های و پیامدهای سلامت:

نظام ثبت بیماری و پیامدهای سلامت بر اساس سیستم‌هایی که توسط سازمان بهداشتی طراحی گردیده است انجام می‌گردد. این سیستم‌ها نظام‌های طبقه‌بندی بیماری‌ها می‌باشد، برای همه کشورهای استاندارد و یکسان بوده و بر اساس این نظام اطلاعات مرتبط با بیماری یک کشور فراهم می‌گردد. تمام اطلاعات مرتبط با بیماری، جراحی، علت خارجی صدمات، وضعیت‌های بهداشتی و مرگ و میر بر اساس این سیستم‌ها کدگذاری می‌گردد و در سیستم‌های ثبت بیماری و اطلاعات بیمارستانی ذخیره می‌شود.

دانش‌آموخته‌های فناوری اطلاعات سلامت، در مقطع کارشناسی تعدادی واحد درسی در رابطه با کدگذاری داده‌های بالینی بیماری، جراحی، علت‌های خارجی صدمات، وضعیت‌های بهداشتی و مرگ و میر فرا می‌گیرند.

لذا با داشتن دانش پزشکی در خصوص بیماری شناسی، اصطلاحات پزشکی، داروشناسی، آناتومی، فیزیولوژِی، کدگذاری و ثبت بیماری‌ها، آمار ، فناوری اطلاعات و مدیریت اطلاعات و اشراف کامل با جنبه‌های فنی IT ، می‌توانند بهترین نقش را برای سیستم‌های ثبت بیماری‌ها و پیامدهای سلامت داشته باشند.

سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت کشور نیاز ویژه برای ثبت بعضی بیماری‌های به صورت تخصصی داشته است. که سیستم ثبت سرطان، دیابت، تروما، MS، حوادث ترافیکی و … از آن جمله هست. در این بین تنها به یک نکته اشاره می‌نماییم که برای نظام ثبت سرطان از ICD-O-3 استفاده می‌گردد و دانش تخصصی برای ثبت این مورد تنها توسط دانش‌آموختگان این تخصص فرا گرفته می‌شود.

با توجه به اهمیت موضوع و تلاش برای بهبود داشتن اطلاعا و آمار دقیق بیماری‌ها در کشور، دانشگاه‌های علوم پزشکی از متخصصین مدیریت اطلاعات و فناوری اطلاعات سلامت برای مدیریت ثبت بیماری‌ها بهره گرفته‌اند.

سیستم‌های اطلاعات بیمارستان HIS

در این سیستم‌ها، اطلاعات بالینی برای تمام بیماران بستری، اورژانسی و سرپایی ثبت می‌گردد. نظام ثبت در این سیستم‌ها نیز سیستم‌های طبقه‌بندی بیماری‌ها و جراحی‌ها  ICD-10, ICD-9-CMمی‌باشد که هم اکنون در تمام بیمارستان‌های کشور در حال اجرا می‌باشد. همچنین ورودی و محتوای سامانه پرونده الکترونیک سلامت یا سپاس نیز کدگذاری داده‌های بیماری و جراحی هست. سیستم اطلاعات بیمارستانی از دو بخش؛ فنی که شامل IT و محتوایی که داده‌های ثبت شده در آن می‌باشد تشکیل گردیده است.

متاسفانه به دلیل عدم آگاهی مدیران، در این بخش منحصراً از افرادی که دانش IT محض دارند استفاده می‌گردد. ولی این حقیقت وجود دارد که مدیران و مسئولین برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی به محتوای این سیستم‌ها که همان داده‌های بالینی کدگذاری و ثبت شده هست نیاز دارند. و این بی‌اطلاعی سیستم‌های بیمارستانی را در وضعی قرار داده است که هیچ اطمینانی برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی از اطلاعات ثبت شده در این سیستم‌ها وجود ندارد.

لذا شاهد هستیم که به دلیل مدیریت غیر تخصصی و عدم آگاهی از رسالت این سیستم، داده‌ها طوری ثبت شده است که یک متخصص ارتوپدی عمل جراحی کاتاراکت را انجام می‌دهد و یا هنگام درخواست تهیه یک گزارش برای بیماری، جراحی، یا علت بیماری به دلیل نداشتن اطلاعات تخصصی افراد IT از محتوای سیستم این امکان فراهم نمی‌گردد.

و همچنین تلاشی در خصوص اصلاح اطلاعات اشتباه ثبت شده انجام نمی گردد. و توانایی‌های بالقوه این سیستم‌ها در تهیه گزارش‌های آماری برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی مدیران بلااستفاده می‌ماند.

آمار بیمارستان، بیماری، بیمار، شاخص‌های بهداشتی و مرگ و میر

آمار بیمار، تخت و شاخص‌های مرتبط به آنها از جمله مواردی هستند که هر روزه نیاز بوده و مورد درخواست مدیران بخش‌ها و سطوح بالاتر در یک سازمان بهداشتی هست.

در این بین در بیشتر بیمارستان‌ها متخصصین آمار محض به کار گمارده شده‌اند. این افراد دانش امار دارند. ولی دانش مجزا و تخصصی در خصوص موارد ذکر شده ندارند. این مساله باعث می‌شود که تنها موارد روزمره و مواردی که به صورت سنتی برای درخواست وجود دارد تهیه گردد.

دانش آموخته‌های فناوری اطلاعات سلامت در مقطع کارشناسی هفت واحد آمار که به صورت اختصاصی به حوزه سلامت اختصاص دارد فرا می‌گیرند. تمام شاخص‌های بیمار، بیماری، تخت، مرگ و میر به صورت تئوری و عملی را فرا می‌گیرند. این دانش‌آموخته‌ها با شناخت کامل از فرایندهای بیمارستانی، سیستم‌های ثبت و شاخص‌های عملکردی بیمارستان می‌توانند نقش برجسته و کاملی را در مدیریت آمار بیمارستان داشته باشند.

کدگذاری تعرفه‌های اقدامات درمانی

نظام مالی برای محاسبه عملکرد بیمارستان و پرداخت حق‌الزحمه متخصصین در بیمارستان بر اساس نظام تعرفه‌ها اقدامات درمانی انجام می‌گردد. این سیستم در ایران که از سال 1393 به نام تعرفه‌های پزشکی که از سوی وزارت بهداشت ابلاغ گردیده است انجام می‌گردد. در ایران قبل از ابلاغ این نظام، بر اساس کتاب CPT انجام می شد. هر چند که سیستم ابلاغ شده نیز برگرفته از همان CPT می‌باشد.

در نظام آموزشی کشور و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی کدگذاری تعرفه‌های درمانی تنها به دانش‌آموخته‌های فناوری اطلاعات سلامت  و مدیریت اطلاعات سلامت آموزش داده می‌شود. ولی متاسفانه در اکثر بیمارستان‌ها، مراکز اسناد پزشکی و بیمه‌ها از افرادی بهره گرفته می شود که هیچ اموزشی در این خصوص ندارند.

در این بین سیستم پرداخت تعرفه‌های درمانی در  کشور بر اساس ابلاغ معاون اول رئیس جمهور در تاریخ 3/4/1396 و شماره 37995 در بیمارستان‌های متخب کشور بر اساس DRGs انجام گردد. کدگذاری تعرفه‌های درمانی در این نظام بر اساس همان ICD هست که تنها توسط دانش‌آموخته‌های فناوری اطلاعات سلامت و مدیریت اطلاعات سلامت فراگرفته می‌شود.

پرونده الکترونیک سلامت

پرونده الکترونیک سلامتی سیستمی هست که تمام داده‌های مرتبط با سلامت یک شخص را از تولد مرگ ذخیره می‌نماید. مدیریت داده‌های سلامت در این سیستم بر اساس استانداردهایی هست که بیشتر کشورهای پیشرو در این حوزه تهیه نموده و توسط سازمان بهداشت جهانی تایید شده است.

دغدغه اصلی کشورهای پیشرفته جهان در این حوزه داشتن سیستمی هست که بتواند اطلاعات سلامت یک شخص را از تولد تا مرگ نگهداری نماید، طوری که این داده‌ها بتوانند برای افراد مجاز درهر مکان و هر زمان در دسترس باشد. امنیت و محرمانگی این اطلاعات حفظ گردد.

پروژه پرونده الکترونیک سلامت در ایران در حال پایلوت هست. این پروژه راه اندازی شده و بخش‌های مختلفی از استان را تحت پوشش درآورده است.

پرونده الکترونیک سلامت از دروس تخصصی دانش‌آموختگان فناوری اطلاعات سلامت از مقطع کارشناسی تا دکتری می‌باشد. با توجه به ماهیت رشته و اینکه پرونده الکترونیک سلامت جنبه‌های مختلف دارد. تمام حیطه‌های تخصصی مرتبط با پرونده الکترونیک سلامت شامل استانداردهای محتوا، ساختار، فنی و جنبه‌های امنیت و محرمانگی داده‌ها در این سیستم از دروس تخصصی این دانش‌آموخته‌ها می‌باشد. پس گماردن این دانش‌اموخته‌ها در مدیریت و کاربری این سیستم می‌تواند کمک تخصصی و مهمی در پیشبرد این پروژه در کشور باشد.

فناوری اطلاعات

فناوری اطلاعات از واحدهایی می‌باشد که همه در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی وجود دارد. این واحد بیشتر به جنبه‌های سخت‌افزار و نرم‌افزاری تاکید دارد ولی بکارگیری آن برای مدیریت اطلاعات در حوزه سلامت هست. دانش‌آموخته‌های فناوری اطلاعات سلامت دروس تخصصی فناوری اطلاعات (هفت واحد)، شبکه(دو واحد)، برنامه نویسی (4 واحد)، انفورماتیک پزشکی (4 واحد) و مدیریت اطلاعات با استفاده از فناوری اطلاعات (4 واحد) را  اموزش می‌بینند.

 پس با توجه به فراگیری دانش فنی در خصوص IT و اشراف کامل به داده‌های حوزه سلامت مسلماً نقش موثرتری در مدیریت واحد فناوری اطلاعات در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی دارند.

افیلیشن

فارسی: گروه فناوری اطلاعات سلامت، مرکز آموزش عالی علوم پزشکی وارستگان، مشهد، ایران

انگلیسی: Department of Health Information Technology, Varastegan Institute for Medical Sciences, Mashhad, Iran